Polskie zamki
Aktualizacja 2024-03-18
Użytkownik:

Hasło:

Loguj automatycznie

Załóż konto
blank
blank

Zamek w Liwie

  

Wzmianki
blankWycieczki (Musisz być zalogowany/a)blanktlo

Nazwy podobne do Liw:    Lissa · Lipie · Lisów ·


wLokalizacja zamku na mapie Polskiarownia w miejscu obecnego zamku istniała już w XIII wieku ochraniając położony niedaleko na północ bród na granicznym Liwcu. Wspominana w XVIII wieku przez Kaspra Niesieckiego legenda herbu Doliwa mówi o oblężeniu liwskiego grodu przez Jaćwingów w 1279 roku. Badania Ryszarda Cędrowskiego na wzniesieniu zamkowym doprowadziły do odkrycia śladów grodziska z XII-XIII wieku. Drewniano-ziemna warownia została posadowiona na umocnionej palami kępie w widłach Liwca i Miedzianki.
Murowany zamek został wzniesiony na przełomie XIV i XV wieku (główne prace budowlane) z inicjatywy Janusza I Starszego, księcia mazowieckiego, który budując również zamki w Czersku i Wiźnie zabezpieczył główne szlaki handlowe księstwa. Do wykonania zatrudniono mistrza Niclosa, który budował również zamki w Ciechanowie, Trokach i prawdopodobnie Czersku.
Zamek liwski został wzniesiony 
Zamek w Liwie
fot. ZeroJeden, VI 2012
na regularnym planie zbliżonym do kwadratu o boku 33 metry, na kamiennej podmurówce posadowiono mury o wysokości około 8 metrów wykonane z cegły palcówki. Na potrzeby stawiania murów zniwelowano wały grodu oraz umocniono wyniosłość dodatkowymi palami dębowymi.
W środku zachodniego odcinka muru obwodowego umieszczono basztę bramną, od której przez zabagniony teren biegła grobla na stały ląd. Dodatkowo przy samej bramie znajdował się most zwodzony. Baszta ta była początkowo otwarta od strony dziedzińca, jednak potężne przypory świadczą, że od razu w planie było wzniesienie wysokiej wieży bramnej. Początkowo mury zostały wzniesiony tylko do pewnego poziomu i prace przerwano, zapewne z powodu konfliktu inwestora z wykonawcą. Przerwa w budowie wydłużyła się jeszcze po śmierci księcia Janusza w 1429 roku.
Prawdopodobnie prace wznowiono dopiero w 1437 roku, wtedy to syn Janusza książę Bolesław IV przekazał na budowę warowni 14 kop groszy. Mury podwyższono do planowanej pierwotnie wysokości i zwieńczono blankami.
Do północnego odcinka 
Zamek w Liwie
Zamek od wschodu, fot. ZeroJeden, III 2004
muru obwodowego dostawiono istniejący dziś tylko w przyziemiu Dom Duży (Domus Magnus), a na miejscu obecnego budynku muzeum do południowego muru dostawiono Dom Mniejszy (Domus Minor) i drewniany spichlerz. Oba budynki były podpiwniczone i jednokondygnacjowe, choć grubość murów (2, 2 metra) świadczy, że w planie miały być wyższe.
Ze względu na niewielkie rozmiary samego zamku część funkcji gospodarczych została przeniesiona do przygródka. Na przygródek składały się zabudowania umieszczone (częściowo na palach) po obu stronach grobli przerzuconej przez mokradła.
W 1512 roku rozpoczęto przebudowę zamku, która miała na celu przede wszystkim podniesienie jego walorów obronnych, ale również modernizację na potrzeby rezydencji. W tym okresie Liw był własnością księżnej mazowieckiej Anny, wdowy po Konradzie III Rudym, która poza Warszawą właśnie w Liwie rezydowała najczęściej. Tutaj również zmarła w 1522 roku.
Podczas przebudowy podwyższono mury obwodowe do 12 metrów, znacznie zmieniono otwartą dotychczas basztę - zamknięto ją od strony dziedzińca i po podniesieniu i 
Zamek w Liwie
fot. ZeroJeden, XI 2006
zwiększeniu grubości murów nakryto dachem. Wieża bramna uzyskała w ten sposób trzy kondygnacje, korona murów była taka jak murów obwodowych. Mur frontowy otrzymał 2 metry grubości, boczne - 1, 5 metra. W tak powstałej wieży umieszczono w piwnicy celę więzienną, na parterze archiwum, a na drugiej kondygnacji - zbrojownię. Trzecia kondygnacja mieściła się na wysokości ganków obronnych poprowadzonych w grubości murów obwodowych, na tej kondygnacji istniał wykusz latrynowy w ścianie północnej, obecnie nieistniejący. Można z nich było również wejść bezpośrednio do Domu Dużego. Poddasze miało przeznaczenie obronne. Wieża oraz mury obwodowe miały wtedy jeszcze tę samą wysokość.
W 1548 roku zamek przeszedł w posiadanie Bony Sforzy i rok później rozpoczęła się kolejna rozbudowa, lustracja dokonana bezpośrednio przed rozpoczęciem prac mówi o bardzo złym stanie części zabudowań. Do 1555 roku wieżę bramną podwyższono o dwie kondygnacje i nakryto mansardowym dachem krytym gontem. Dom Duży został nadbudowany o drugą kondygnację, na którą prowadziły zewnętrzne schody.
Lustracja 
Zamek w Liwie
Widok od północnego-zachodu, fot. ZeroJeden, XI 2006
z 1570 roku spisana po wcieleniu tych ziem do Królestwa Polskiego opisuje dokładnie przygródek. Od miasta oddzielała go rzeczka Miedzianka, nad którą przerzucono - podobnie jak przy wieży bramnej zamku ? most zwodzony. Na terenie przygródka znajdowały się: stajenka na 3 konie, domek, stajnia wielka, piekarnia, dom grodzki, dom wielki, kuchnia, nowa kuchnia, domek i domek stary, łaźnia, szpital, letnia jadalnia. Przygródek posiadał drewniane umocnienia ze strzelnicami.
Znalezienie się w granicach Polski przyczyniło się do spadku znaczenia zamku. Przede wszystkim przestał pełnić funkcję warowni granicznej, ale duże znaczenie miał też fakt rozwoju technik militarnych. Funkcje użytkowe (administracyjne i sądownicze) zamku zaczęły brać górę nad modernizacjami umocnień. Lustracja z 1595 roku przedstawia fatalny stan zabudowań. W przygródku pozostał tylko jeden funkcjonujący dom i stajnia, ale i sam zamek był mocno zniszczony ? ściany popękane, sklepienia uszkodzone. Zapewne bez większych napraw warownia przetrwała kolejne półwiecze, stąd nie stanowiła 
Zamek w Liwie
Wieża zamkowa od południowego-zachodu, fot. ZeroJeden, III 2004
oparcia przeciwko Szwedom podczas potopu w 1656 roku. Najeźdźcy zajęli, a następnie spalili zabudowania zamkowe, a podczas kolejnego przemarszu w 1657 roku losy zamku podzieliło całe miasto.
Po wycofaniu Szwedów z Polski zamek w Liwie został solidnie odbudowany, jednak wojna północna przyniosła znów w 1703 roku ofensywę Szwedów na odbudowane umocnienia. Przy użyciu artylerii zamek ponownie został zdobyty i poważnie zniszczony.
Od tego czasu część zabudowań, którą dało się jeszcze wykorzystać pełniła już wyłącznie funkcje administracyjne. W uszkodzonej wieży w przyziemiu mieściło się archiwum, a na dziedzińcu wzniesiono drewniany budynek kancelarii starostwa.
W 1782 roku z inicjatywy starosty Tadeusza Grabianki wzniesiono na miejscu Domu Mniejszego dwór, który przejął funkcje drewnianej kancelarii.
W połowie XIX wieku miał na zamku miejsce pożar, w wyniku którego uległ zniszczeniu dwór, a archiwum musiało zostać przeniesione do Siedlec. Zabudowania stały się miejscem pozyskania budulca przez mieszkańców miasteczka. Przez kolejne 70 lat do 1918 roku ze stopniowo rozbieranych ruin dworu pozostały tylko dwie ściany, a z murów zamku pozostała tylko wieża i północno-zachodni narożnik murów obwodowych. W okresie międzywojennym zaprzestano dalszych rozbiórek, a teren starano się wyrównać i zabezpieczyć.
Po wybuchu II wojny światowej starosta powiatu oficer SS Ernst Gramss odpowiedzialny za budowę w 1942 roku obozu w Treblince zdecydował o przeznaczeniu resztek zamku na źródło cegły. Zanim jednak rozpoczęto rozbiórkę Otto Warpechowski, powiatowy opiekun zabytków, zgłosił się do Gramssa i przedstawił mu fikcyjną 
Zamek w Liwie
Dziedziniec zamkowy i przyziemie budynku, fot. ZeroJeden, III 2004
wersję historii zamku lipskiego. Wedle tej wersji zamek miał być wzniesiony przez Krzyżaków jako najdalej na południowy-wschód wysunięta warownia państwa zakonnego. Wprowadzony w błąd oficer niemiecki nie tylko zrezygnował z rozbiórki, ale - jak to nakazywała nazistowska ideologia - zdecydował za aprobatą przełożonych o odbudowie takiego dowodu niemieckiej dominacji na tym terenie. Przez kolejne dwa lata ekipą budowlaną kierował sam Warpechowski, który starał się tylko zabezpieczać zabytek i naprawiać uszkodzenia.
Po wycofaniu się okupantów zamek doczekał się odbudowy. W latach 1955-1961 przeprowadzono najpierw badania a następnie odbudowę zachowanej wieży z fragmentem muru oraz dwór z 1782 roku. W zrekonstruowanym dworku umieszczono urzędy gminne i bibliotekę, a w wieży urządzono ekspozycję archeologiczną. W 1963 roku rozpoczęło działalność Muzeum Zbrojownia na Zamku w Liwie, które obecnie zajmuje cały budynek dworu.
Zamek w Liwie - fot. ZeroJeden, VI 2012 Zamek w Liwie - Zamek od wschodu, fot. ZeroJeden, III 2004 Zamek w Liwie - Zamek od południa, fot. ZeroJeden, III 2004 Zamek w Liwie - Zamek od wschodu, fot. ZeroJeden, III 2004 Zamek w Liwie - Makieta w muzeum zamkowym, fot. ZeroJeden, III 2004 Zamek w Liwie - Makieta zamku liwskiego w XVI wieku, fot. ZeroJeden, III 2004 Zamek w Liwie - Widok od północnego-zachodu, fot. ZeroJeden, XI 2006 Zamek w Liwie - Wieża bramna od zachodu, fot. ZeroJeden, XI 2006 Zamek w Liwie - Widok od północnego-zachodu, fot. ZeroJeden, XI 2006 Zamek w Liwie - Widok od północnego-zachodu, fot. ZeroJeden, XI 2006 Zamek w Liwie - fot. ZeroJeden, XI 2006 Zamek w Liwie - Zamurowany przejazd bramny od strony dziedzińca, fot. ZeroJeden, III 2004 Zamek w Liwie - Widok od południowego-zachodu, fot. ZeroJeden, XI 2006 Zamek w Liwie - fot. ZeroJeden, XI 2006 Zamek w Liwie - fot. ZeroJeden, XI 2006 Zamek w Liwie - fot. ZeroJeden, XI 2006 Zamek w Liwie - fot. ZeroJeden, XI 2006 Zamek w Liwie - fot. ZeroJeden, VI 2012 Zamek w Liwie - Ruiny zamku na zdjęciu z okresu międzywojennego Zamek w Liwie - Zamek w Liwie na fotografii Greiffa z 1941 roku Zamek w Liwie - Zamek w Liwie na zdjęciu Henryka Poddębskiego z okresu międzywojennego Zamek w Liwie - Zamek w Liwie na zdjęciu lotniczym z okresu 1939-1942 Zamek w Liwie - Dawne wnętrze budynku zamkowego, narożnik północny, fot. ZeroJeden, III 2004 Zamek w Liwie - Zdjęcie z lotu ptaka, fot. ZeroJeden, VI 2019 Zamek w Liwie - Zdjęcie z lotu ptaka, fot. ZeroJeden, VI 2019 Zamek w Liwie - Zdjęcie z lotu ptaka, fot. ZeroJeden, VI 2019 Zamek w Liwie - Zdjęcie z lotu ptaka, fot. ZeroJeden, VI 2019 Zamek w Liwie - Zdjęcie z lotu ptaka, fot. ZeroJeden, VI 2019 Zamek w Liwie - Zdjęcie z lotu ptaka, fot. ZeroJeden, VI 2019 Zamek w Liwie - Zdjęcie z lotu ptaka, fot. ZeroJeden, VI 2019 Zamek w Liwie - Zamek w Liwie na zdjęciu z 1904 roku Zamek w Liwie - Wieża bramna od strony dziedzińca, fot. ZeroJeden, III 2004 Zamek w Liwie - Południowo-zachodnie lico wieży, fot. ZeroJeden, III 2004 Zamek w Liwie - Zamek od północy, fot. ZeroJeden, III 2004 Zamek w Liwie - Wieża zamkowa od południowego-zachodu, fot. ZeroJeden, III 2004 Zamek w Liwie - Dziedziniec zamkowy i przyziemie budynku, fot. ZeroJeden, III 2004 Zamek w Liwie - fot. ZeroJeden, III 2004 Zamek w Liwie - Plan zamku według Bohdana Guerquina 'Zamki w Polsce'  [<a href=/bibl_ksiazka.php?idksiazki=45&wielkosc_okna=d onclick='ksiazka(45);return false;'>źródło</a>] Zamek w Liwie - Rekonstrukcja zamku w XIV/XV wieku według Z.Tomaszewskiego i A.Kąsinowskiego, 'Leksykon zamków w Polsce'  [<a href=/bibl_ksiazka.php?idksiazki=262&wielkosc_okna=d onclick='ksiazka(262);return false;'>źródło</a>] Zamek w Liwie - Zamek liwski na rysunku Andriolliego z 1875 roku Zamek w Liwie - Drzeworyt według rysunku Kozarskiego, Tygodnik Illustrowany 1866 ze zbiorów Biblioteki Instytutu Badań Literackich PAN Zamek w Liwie - Drzeworyt według rysunku Feliksa Brzozowskiego, Tygodnik Illustrowany 1881 ze zbiorów Biblioteki Instytutu Badań Literackich PAN Zamek w Liwie - Tygodnik Illustrowany 1904 ze zbiorów Biblioteki Instytutu Badań Literackich PAN Zamek w Liwie - Ruiny zamku liwskiego na rysunku Jana Olszewskiego z 1904 roku






Pokaż na mapie



Serwis wykorzystuje technologi? cookie w celu uprzyjemnienia u?ytkowania.